Zorro – zamaskowany obrońca ze szpadą

Zorro jest to fikcyjna postać, stworzona przez amerykańskiego pisarza Johnstona McCulleya w 1919 roku. Powracający do domu młody don Diego de la Vega postanawia przybrać czarną maskę i pseudonim lisa (zorro znaczy po hiszpańsku lis), aby sprytnie przeciwstawić się tyranii władz i niesprawiedliwości. Postać literacka została przeniesiona na ekran po raz pierwszy w 1920 roku w filmie Znak Zorro. Pojawiał się w wielu filmach, serialach, książkach, komiksach, grach, a także deskach teatrów.

Legenda o Zorro, czyli powstanie bohatera w czarnej masce

Johnston McCulley był pisarzem, scenarzystą i reporterem. Swoje utwory publikował w różnych czasopismach. W 1919 roku ukazała się jego powieść “The Curse of Capistrano” (“Klątwa Capistrano”) w 5 numerach magazynu literackiego “All-Story Weekly”, ukazująca sylwetkę szlachetnego bandyty Zorro. Jeśli chcesz przeczytać ją całą po angielsku, zapraszam tutaj. Był to strzał w dziesiątkę i renegat szybko stał się popularny, dlatego odcinki z czasopisma zostały wydane jako książka pod tytułem “Mark of Zorro” (“Znak Zorro”). Johnston McCulley do śmierci napisał jeszcze ponad 60 innych opowiadań i kilka powieści, które pomijały zakończenie oryginalnej opowieści i demaskację głównego bohatera.

Jednak autor skądś musiał czerpać inspirację. Przypuszczenia na ten temat są różne, najczęściej wymienia się:

• Robin Hooda,
• starofrancuskiego Reynarda z “Opowieści o lisie” – “Reynard the Fox”
• sir Percego/Szkarłatnego Kurzyślada (The Scarlet Pimpernel) – fikcyjna postać powstała w 1905 roku, z powieści angielskiej pisarki węgierskiego pochodzenia Baronowej Orczy
• Spring Heeled Jacka – angielski bohater urban legend epoki wiktoriańskiej. Jego cechą charakterystyczną były nadnaturalnie wysokie i długie skoki. Walczył o sprawiedliwość, miał kryjówkę i wycinał literę “S” szpadą na ścianach.
• Manuela Rodrígueza Erdoíza – chilijski bojownik o niepodległość, uważany za jednego z twórców państwowości Chile
• Williama Lamporta – irlandzki Zorro, który twierdził, że jest nieślubnym dzieckiem króla Hiszpanii, Filipa III. Żył w XVII wieku w Meksyku i jego celem było uniezależnienie od narzuconych władz z Europy oraz zakończenie dyskryminacji ludności tubylczej.
• Cucunuchi ochrzczony jako Estanislao – Indianin z plemienia Lakisamni, z grupy Yokutów, alcalde misji San Jose. Prowadził bunt Indian przeciwko rządowi meksykańskiemu.
• Tiburcio Vásqueza – kalifornijski bandyta, działający w latach 1854-1874, 65 km na północ od Los Angeles
• Salomóna Pico – szlachcic z zamożnej rodziny, oficer, kuzyn byłego gubernatora Pio Pico. Sprzeciwiał się przejęciu Kalifornii przez Amerykę, wraz ze swoją bandą uznawany za patriotę przez ludność miejscową.

Jednak najprawdopodobniej pierwowzorem Zorro jest Joaquin Murrieta, półlegendarny kalifornijski banita, nazywany także Robin Hoodem Zachodu.

Jak Diego de la Vega stał się Zorro (charakter i historia)

W “Curse of Capistrano” Zorro to wyjęty spod prawa bandyta, którego misją jest “pomścić bezbronnych, ukarać okrutnych polityków i pomóc uciśnionym”. Do ostatnich stron książki nie znamy jego tożsamości. Tymczasem pod maską ukrywa się don Diego Vega, który na co dzień odgrywa zmanierowanego słabeusza, bez krzty namiętności. Do takiej podwójnej roli przygotowywał się od 15. roku życia. W innych adaptacjach nazwisko Vega stało się z czasem de la Vegą, ale ogólnie postawa Diego pozostała bez większych zmian.

W większości wersji don Diego jest jednak półsierotą, jedynym synem bardzo bogatego hidalgo, Alejandro de la Vegi. Jego matka jest Hiszpanką lub Indianką (książka Allende, telenowela Zorro). Wyjeżdża do Hiszpanii na studia i tam zgłębia tajniki szermierki. Po powrocie nie poznaje rodzinnego Los Angeles, gdzie włada tyran – alcalde lub komendant garnizonu. Zgodnie ze starym przysłowiem “gdy nie możesz przywdziać skóry lwa, załóż skórę lisa” postanawia walczyć z niesprawiedliwością sprytem i własnymi umiejętnościami zamiast w otwartej walce. Chce w ten sposób ochronić bliskich. Dlatego w nocy zakłada fizyczną, czarną maskę i przeistacza się w Zorro, a w dzień nosi niewidzialną maskę dandysa.

Diego de la Vega czasem jest kompletnym tchórzem, słabeuszem i leniem (Klątwa Kapistrano, Znak Zorro z 1920 roku), czasem pokojowo nastawionym wynalazcą, dziennikarzem i molem książkowym (New World Zorro), a czasem czarującym dla płci pięknej młodzieńcem, korzystającym z życia (Walt Disney Zorro 1957, Znak Zorro z 1940). W Zorro serialu Disneya dodatkowo możemy zaobserwować ewolucję postaci, gdzie Diego chciałby robić to, co obrońca Los Angeles (w wielu przypadkach działa bez maski), ale zwyczajnie nie ma jego umiejętności. W niektórych adaptacjach prezentuje sztuczki magiczne (Znak Zorro z 1920 i Znak Zorro z 1940 roku). Nie interesują go sprawy polityczne, unika przemocy i akcji. Szpady nie nosi wcale lub rzadko, dla ozdoby. Nie umie z niej korzystać lub robi to bardzo nieudolnie.

Historycznie don Diego działa jako Zorro w epoce hiszpańskiej Kalifornii (1769-1821), ale konkretne lata czasem nie są sprecyzowane. Warto pamiętać jednak, że pueblo Los Angeles zostało założone dopiero w 1781 roku. Czasem akcja przenosi się do późniejszej epoki i panowania Meksyku (1821-1848).

W kilku adaptacjach głównym bohaterem staje się potomek lub wychowanek Diego de la Vegi, który przejmuje po nim pałeczkę jako Zorro (np. “Maska Zorro”).

Strój Zorro, jego atrybuty i umiejętności

Zorro działa bardzo często w nocy lub skrywa się w cieniach, dlatego jego strój jest cały czarny. Składa się dodatkowo z kryjącej kształty ludzkie peleryny, sombrero i maski. W zależności od wersji Zorro nosi różne rodzaje masek:

• kryjącą całą twarz (“Curse of Capistrano”, “Zorro’s Fighting Legion”, “The Bold Caballero”)
• w stylu kowbojskim na dolnej połowie twarzy (“Znak Zorro” z Tyronem Powerem)
• zakrywającą górną połowę twarzy i włosy (“New World Zorro”, “Znak Zorro” z Tyronem Powerem)
• na same oczy, ale z dodatkową bandamą na włosy (“Walt Disney Zorro”, “Znak Zorro” z 1920)
• jedynie na oczy (“Queen of Swords”, “Kroniki Zorro”)
• kilka różnych masek (“Znak Zorro” z Tyronem Powerem)

Jednak w filmie “Zorro, ostrze szpady” z 1981 roku brat bliźniak Zorro, Ramon Vega, występuje także w różowo-czerwonym lub białym kostiumie, a jego sombrero otaczają frędzle.

Głównym atrybutem Zorro jest szpada lub rapier, którym posługuje się po mistrzowsku. Czasem jest to specjalne ostrze przekazywane przez nauczyciela (np. przez sir Edmunda Kendala w “New World Zorro”). To właśnie szpadą wycina na ubraniach złoczyńców lub miejscach naprawienia niesprawiedliwości swój słynny znak “Z”. Oprócz tego posługuje się zręcznie także pistoletem i biczem, a w niektórych wersjach takimi broniami jak kusza, łuk, materiały wybuchowe czy lewak. Jest dobry również w walce wręcz, nawet z wieloma przeciwnikami na raz. Bójki przybierają różne formy, w zależności od umiejętności aktora odgrywającego głównego bohatera, np.:

• judo (“Walt Disney Zorro”)
• boks (“New World Zorro”)
• akrobatyka (filmy z Banderasem, “Kroniki Zorro”)

Jednak najważniejszą bronią Zorro jest jego spryt i inteligencja. Samodzielnie lub z pomocą niemego wspólnika zdobywa ważne informacje o planach przeciwnika i skutecznie im przeciwdziała, niejednokrotnie ośmieszając złoczyńców. Oprócz dobrej strategii potrafi też improwizować i dostosować się do nowych sytuacji. Woli korzystać z humoru, wyprowadzać wrogów z równowagi i zastawiać na nich własne pułapki, niż korzystać z brutalnej siły. Jest oczytany i ma bardzo rozległą wiedzę z różnych dziedzin, którą często wykorzystuje.

W wypełnianiu niektórych misji pomaga mu także duży majątek. Wspiera finansowo najbardziej poszkodowanych i potrzebujących, którzy nie przyjęliby sakiewki pesos od nikogo innego, bo traktowaliby to jak jałmużnę. Ma także środki na eksperymenty naukowe, materiały wybuchowe, utrzymanie konia czy dobrej jakości broń i ubranie.

La casa del Zorro, czyli dom Zorro i tajne przejścia w hacjendzie

Hacjenda de la Vegów jest okazałą posiadłością w stylu kolonialnym. Czasem jest parterowa, czasem posiada piętro, ale zawsze w podziemiach skrywa kryjówkę Zorro. Prowadzi do niej jedno lub cały system tajnych przejść, które umiejscowione są w okolicach kominkach lub ukryte w szafkach, a nawet zegarze. W piwnicy, dawnej drodze ewakuacyjnej chroniącej przed atakiem Indian lub naturalnej jaskini renegat w masce ma swój azyl. Może tam swobodnie trenować, planować dalsze posunięcia, trzymać przedmioty i ubrania jednoznacznie wskazujące na jego podwójne życie. Tutaj ma także swoje miejsce jego sprytny koń.

Z zewnątrz wejście do jaskini maskuje roślinność, niedostępny teren lub system zapadni.

Koń Zorro, czyli Tornado

Zorro bardzo dobrze umie jeździć konno, a także pokazuje kaskaderskie sztuczki, np. wskakiwanie na siodło z wysokości czy od strony zadu, jazda na dwóch koniach na stojąco itp. Jego wierny rumak jest zwykle kary (czarny), ale zdarza mu się dosiadać także innych (np. biały Fantom w “Walt Disney Zorro”). Początkowo nie miał imienia, dopiero w serialu z Guyem Williamsem otrzymał imię Tornado, które przylgnęło do niego na dłużej. Jest on świetnie wytrenowany, reaguje na charakterystyczny gwizd. W wielu wersjach zdaje się być bardziej inteligentny, niż połowa garnizonu razem wzięta. Na co dzień mieszka w kryjówce Zorro pod hacjendą.

Tornado i Zorro ustanowili specjalne pożegnanie, które wykonują w pewnej odległości od miejsca wydarzeń. Jest to pesada – figura ujeżdżeniowa z hiszpańskiej szkoły jazdy, polegająca na uniesieniu przednich nóg konia wysoko w górę i stanięciu na tylnych.

Pomocnicy Zorro, czyli nie całkiem sam

Chociaż wydaje się, że Zorro to “one-man army”, to nie odniósłby takiego sukcesu, gdyby faktycznie działał sam. Jego szpiegiem jest zwykle służący / przyjaciel, niemowa, który dodatkowo udaje głuchego, aby ludzie swobodnie przy nim rozmawiali. Dzięki temu Zorro wie wszystko o wszystkim i może szybko reagować na wydarzenia.

Wśród pomocników Zorro najczęściej występują:

• Bernardo (“Klątwa Kapistrano”, “Znak Zorro” z 1920, “Walt Disney Zorro”, telenowela Zorro, książka Allende, “Kroniki Zorro”) – starszy lub w zbliżonym wieku do Diego, służący, przyjaciel lub brat mleczny
• Felipe (“New World Zorro”) – nastoletni wychowanek, sierota wojenna, służący,
• zakonnik – ojciec Felipe (“Klątwa Kapistrano”, “Znak Zorro” z 1920 i 1940), ojciec Tomasz (“La espada y la rosa”)
• legion Zorro (“Klątwa Kapistrano”, “Znak Zorro” z 1920 i 1940, “Zorro’s Fighting Legion”)
• bliźniacze rodzeństwo – siostra Inez de la Vega (“Kroniki Zorro”), brat Ramon (“Zorro ostrze szpady”)

Przeciwnicy Zorro — komendanci i gubernatorzy

Już jakoś tak utarło się w fandomie Zorro, że przeciwników Zorro można podzielić na trzy kategorie – tych którzy nazywają się Quintero, tych którzy nazywają się na “R” oraz którzy posiadają imię na “E” lub “R” i nazwisko na “Mon”. Nie wierzysz? Oto przykłady:

• Rafael Montero (“Maska Zorro”) – gubernator
• Ricardo Montero (“La espada y la rosa”) – komendant
• Rafael Moncada (książka Allende)
• Montecero (“The New Adventures of Zorro” 1997) – kapitan
• Esteban Montenegro (“Znak Zorro” 1974) – kapitan
• Fernando Sánchez de Moncada (“La espada y la rosa”) – gubernator
• Enrique Sánchez Monastario (“Walt Disney Zorro”) – kapitan
• Eduardo Monasterio (“Kroniki Zorro”) – kapitan
• Esteban Pasquale (“Znak Zorro” z 1940 roku) – kapitan
• Esteban (“Zorro ostrze szpady”) – kapitan, przyjaciel z dzieciństwa
• Luis Quintero (“Znak Zorro” z 1940 roku i z 1974 roku) – gubernator
• Juan Ramon (“Klątwa Kapistrano”, “Znak Zorro” z 1920) – kapitan
• Ramon (“The New Adventures of Zorro” 1981) – kapitan
• Raymond (“Kaiketsu Zorro”) – komendant
• Luis Ramone i Ignacio de Soto (“New World Zorro”) – alcalde
• Harrison Love (“Maska Zorro”) – kapitan
• hrabia Armand (“Legenda Zorro”)
• Joaquin Huerta (“Zorro” z 1975)  – pułkownik
• Andrés Felipe Basilio (“Walt Disney Zorro”) – nieuczciwy urzędnik
• Gabriel (“Kaiketsu Zorro”) – porucznik
• Anibal Pizarro (“La espada y la rosa”) – kapitan

Kobiety Zorro

Oczywiście, jak przystało na przystojnego i tajemniczego bohatera (albo przystojnego i czarującego dziedzica majątku de la Vegów 😉 ), Zorro i Diego otaczają piękne kobiety. Czasem swoją uwagę skupia na jednej wybrance serca, w innych wersjach nie jest w stałym związku. Wśród kobiet Zorro pojawiają się:

• Hortensia Pulido (“Zorro” z 1975)
• Lolita Pulido (“The Curse of Capistrano”, “Znak Zorro” z 1920) – szlachcianka ze zubożałej rodziny, zakończone ślubem
• Lolita Quintero (“Znak Zorro” z 1940 roku) / Teresa Quintero (“Znak Zorro” 1974) – siostrzenica gubernatora
• Lolita Prideaux (“Kaiketsu Zorro”)
• Anna Maria Verdugo (“Walt Disney Zorro”)  – Diego został zatrzymany przez ojca, który uświadomił mu, że dobro ludności Kalifornii jest ważniejsze niż jego osobiste szczęście
• Victoria Escalante (“New World Zorro”) – właścicielka tawerny, narzeczona Zorro, która nie zna jego prawdziwej tożsamości, przyjaciółka Diego
• Esmeralda Sánchez de Moncada (“La espada y la rosa”) – przybrana córka gubernatora
• Elena Montero vel de la Vega (“Maska Zorro” i “Legenda Zorro”) – córka Diego de la Vegi wychowywana przez jego wroga Rafaela Montero, zakończone ślubem dwa razy
• Elena Torres, Rosarita Cortez, Magdalena Montez, Teresa Modesto, Leonar (“Walt Disney Zorro”) – dziewczyny, do których Diego miał mniejszą lub większą słabość
• Isabella Torres (“The New Adventures of Zorro” 1997)
• Charlotte Taylor-Wilson (“Zorro ostrze szpady”) – aktywistka społeczna ze Stanów Zjednoczonych

W “Kronikach Zorro” don Diego ma także siostrę bliźniaczkę, Ines, która pomaga mu razem z Bernardo.

Filmy o Zorro w kolejności

Filmy Zorro w latach 1920-1965

• Znak Zorro / The Mark of Zorro (1920)(USA), Douglas Fairbanks, reżyseria Fred Niblo
• Don Q, Son of Zorro (1925)(USA), Douglas Fairbanks, reżyseria Donald Crisp
• À la manière de Zorro / In the Way of Zorro (1926)(Belgia) William Elie – nieoficjalny
• The Bold Caballero (1936)(USA), Robert Livingston, reżyseria Wells Root
• Znak Zorro / The Mark of Zorro (1940)(USA), Tyrone Power, reżyseria Rouben Mamoulian
• El Nieto del Zorro (1948)(Meksyk), Resortes
• Il sogno di Zorro / The Dream of Zorro / Zorro’s Dream (1952)(Włochy) Walter Chiari
• La montaña sin ley / Lawless Mountain (1953) (Hiszpania) José Suárez
• Znak Zorro / The Sign of Zorro (1958)(USA), Guy Williams, fragmenty 13 pierwszych odcinków serialu
• Zorro, the Avenger (1959)(USA), Guy Williams, fragmenty z różnych odcinków serialu
• El Zorro Escarlata (1959)(Meksyk), Luis Aguilare
• El zorro escarlata en diligencia fantasma (1959)(Meksyk), Luis Aguilare
• El Zorro Vengador (1962)(Meksyk), Luis Aguilare
• El Zorro (1962)(Meksyk), Julio Aldama
• Zorro alla corte di Spagna / Zorro at the Spanish Court (1962) (Włochy) George Ardisson
• La venganza del Zorro (1962) (Hiszpania) Frank Latimore
• Le tre spade di Zorro / The Three Swords of Zorro (1963) (Hiszpania i Włochy) Guy Stockwell
• Zorro e i tre moschettieri / Zorro and the Three Musketeers (1963) (Włochy) Gordon Scott
• Zorro contro Maciste / Samson and the Slave Queen (1963) (Hiszpania i Włochy) Pierre Brice
• Il segno di Zorro / Duel at the Rio Grande / Sign of Zorro (1963) (Hiszpania, Francja i Włochy) Sean Flynn
• El Zorro cabalga otra vez / Il Giuramento di Zorro / Behind the Mask of Zorro (1965) (Hiszpania i Włochy) Tony Russel

Filmy Zorro w latach 1966-1974

• Zorro il ribelle / Zorro the Rebel (1966) (Włochy) Howard Ross
• El Zorro / Zorro the Fox (1968) (Hiszpania i Włochy) George Ardisson
• I nipoti di Zorro / The Nephews of Zorro (1968) (Włochy), komedia, Franco La Vacca i Ciccio La Vacca, Dean Reed, Franco Fantasia
• Zorro marchese di Navarra / Zorro, the Navarra Marquis (1969) (Włochy) Nadir Moretti
• Zorro alla corte d’Inghilterra / Zorro in the Court of England (1969) (Włochy) Spiros Focás
• E continuavano a chiamarlo figlio di … / El Zorro justiciero / The Avenger, Zorro (1969) (Hiszpania i Włochy) Fabio Testi
• La última aventura del Zorro / Zorro il dominatore / Zorro’s Latest Adventure (1969) (Hiszpania i Włochy) Carlos Quiney
• Zorro kamcili süvari (1969) (Turcja) Tamer Yiğit
• Zorro’nun intikami (1969) (Turcja) Tamer Yiğit
• Zorro il cavaliere della vendetta / El Zorro, caballero de la justicia / Zorro, Rider of Vengeance (1971) (Hiszpania i Włochy) Carlos Quiney
• El Zorro de Monterrey / Zorro la maschera della vendetta / Zorro the Invincible (1971) (Hiszpania i Włochy) Carlos Quiney
• Les aventures galantes de Zorro / Red Hot Zorro (1972) (Belgia i Francja) Jean-Michel Dhermay
• Erotyczne przygody Zorro / The Erotic Adventures of Zorro (1972)(USA, Włochy, Niemcy), parodia erotyczna, Douglas Frey
• Il figlio di Zorro / Son of Zorro / Man with the Golden Winchester (1973) (Hiszpania i Włochy) Alberto Dell’Acqua
• Znak Zorro / The Mark of Zorro (1974)(USA), Frank Langella, reżyseria Don McDougall

Filmy Zorro w latach 1975-współcześnie

• Il sogno di Zorro / Grandsons of Zorro / Dream of Zorro (1975) (Włochy) Franco Franchi
• Zorro (1975) (Francja i Włochy) Alain Delon
• La marque de Zorro / The Mark of Zorro (1975) (Francja) remake La venganza del Zorro (1962) z dodatkowymi scenami, Clint Douglas
• Ah sì? E io lo dico a Zzzzorro! / Mark of Zorro / Who’s Afraid of Zorro / They Call Him Zorro … Is He? (1975) (Hiszpania i Włochy) George Hilton – nieoficjalny
• Zorro (1975) (Indie) Navin Nischol
• La Gran Aventura Del Zorro (1976)(Meksyk), Rodolfo de Anda
• Zorro, ostrze szpady / Zorro, The Gay Blade (1981)(USA), parodia, George Hamilton, reżyseria Peter Medak
• Maska Zorro / The Mask of Zorro (1998)(USA), Anthony Hopkins, Antonio Banderas, reżyseria Martin Campbell
• Legenda Zorro / The Legend of Zorro (2005)(USA), sequel The Mask of Zorro, Antonio Banderas, reżyseria Martin Campbell
• Zorro, el sentimiento de hierro (2019)(Argentyna), fan film

Seriale telewizyjne o Zorro

• Zorro Rides Again (1937)(USA), John Carroll
• Zorro’s Fighting Legion (1939)(USA), Reed Hadley, 13 odcinków
• Zorro’s Black Whip (1944)(USA), Linda Stirling
• Son of Zorro (1947)(USA), George Turner
• Ghost of Zorro (1949)(USA), Clayton Moore
• Walt Disney Zorro (1957-1959)(USA), Guy Williams, sezon 1 i 2, 78 odcinków
• Walt Disney Zorro (1960-1961)(USA), Guy Williams, sezon 3, 4 odcinki
• Zorro i syn / Zorro and Son (1983)(USA), Henry Darrow, Paul Regina, 5 odcinków
• New World Zorro / Family Channel Zorro (1990-1993)(USA), Duncan Regehr, sezony 1-4, 88 odcinków + pilotażowy z Patrick James
• Zorro: La Espada y la Rosa / The Sword and the Rose (2007)(Kolumbia, USA), Christian Meier, 112/122 odcinki
• Zorro (2009)(Filipiny), Richard Gutierrez, 98 odcinków
• Once Upon a Time (2014-2018)(USA) Kristin Bauer van Straten i Agnes Bruckner jako potomkowie Zorro, w kilku odcinkach
• nowy Zorro serial, produkcja Robert Rodriguez i Sofía Vergara
• nowy Zorro serial Disney-ABC, Wilmer Valderrama
• nowy Zorro serial Amazon Prime, Miguel Bernardeau, reżyseria Javier Quintas i Miguel Ángel Vivas, 10 odcinków

Kto grał Zorro?

Najbardziej znani aktorzy, którzy grali Zorro to: Douglas Fairbanks, Tyrone Power, Antonio Banderas, Duncan Regehr, Guy Williams, Henry Darrow, Christian Meier.

Oprócz nich w tę postać wcielali się także Robert Livingston, Frank Langella, George Hamilton, Anthony Hopkins, John Carroll, Reed Hadley, George Turner, Clayton Moore, Linda Stirling, Luis Aguilar, Julio Aldama, Frank Latimore, Tony Russel, Carlos Quiney, Alain Delon, Paul Regina, Tessie Santiago.

W najbliższej przyszłości dołączą do nich Wilmer Valderrama i  Miguel Bernardeau.

Zorro obsada aktorska znana szerszej publiczności

O tym, że postać Zorro przykuwa największą uwagę, nie trzeba nikogo przekonywać. Jednak również role drugoplanowe i epizodyczne odtwarzali znani aktorzy.

W serialu “New World Zorro” wystapili m.in. Juan Diego Botto (“Legion samobójców”), J.G. Hertzler (“Star Trek”),  Jim Carter, Daniel Craig (James Bond), Adam West (“Batman”), Warwick Davis (“Star Wars”, “Harry Potter”, “Willow”), Andre the Giant.

W serialu “Walt Disney Zorro” mogliśmy podziwiać m. in. Gene Sheldon i Henry Calvin (“W krainie zabawek”), Don Diamond (“F Troop”), Britt Lomond (“Tonka”), Suzanne Lloyd (“Święty”), BarBara Luna (“Star Trek”), Richard Anderson, Cesar Romero (“Batman”, “Passport to Danger”), Annette Funicello, Mary Wickes (“Zakonnica w przebraniu”, “Detektyw w sutannie”).

Nie można zapomnieć też o Basilu Rathbonie ze “Znaku Zorro” z 1940 roku (“Sherlock Holmes”, “Robin Hood”) oraz Marguericie de la Motte. W filmach z Banderasem wystąpili także Catherine Zeta-Jones (“Chicago”), Tony Amendola (“Star Gate”), Stuart Wilson i Rufus Sewell (“Holiday”).

Bajki o Zorro

• The New Adventures of Zorro (1981)(USA), 13 odcinków
• Kaiketsu Zorro (1996–1997)(Japonia), 52 odcinki
• The New Adventures of Zorro (1997–1998)(USA), 26 odcinków
• The Amazing Zorro (2002)(USA)
• Zorro: Generation Z (2006)(USA), 26 odcinków
• Kroniki Zorro / Zorro: The Chronicles (2015-2016)(Francja), 26 odcinków

Książki o Zorro i komiksy o Zorro

Książki autorstwa Johnstona McCulleya

Obecnie można kupić zbiór wszystkich opowiadań twórcy Zorro w 6-tomowej kolekcji wydawnictwa Bold Adventure.

• The Curse of Capistrano – 9 sierpnia 1919 – 6 września 1919. W całości opublikowany przez wydawnictwo Grosset & Dunlap w 1919, i ponownie pod tytułem The Mark of Zorro w 1924 przez tego samego wydawcę. Polski przekład z 1997 roku nosił tytuł Zorro i opublikowany został przez wydawnictwo Siedmioróg w tłumaczeniu Jana Jackowicza.
• The Further Adventures of Zorro – Argosy, 1922 (6 części)
• Zorro Rides Again – Argosy, 1931 (4 części)
• Zorro Saves A Friend – Argosy, 1932
• Zorro Hunts A Jackal – Argosy, 1933 (tytuł alternatywny: Zorro Hunts by Night)
• Zorro Deals With Treason – Argosy, 1934
• Mysterious Don Miguel – Argosy Weekly, 1935 (dwie części)
• Zorro Hunts By Night – Cavalier Classics, 1940 (tytuł alternatywny: Zorro Hunts a Jackal)
• The Sign of Zorro – Argosy, 1941 (5 części)
• Zorro Draws a Blade – West Magazine, 1944
• Zorro Upsets a Plot – West Magazine, 1944
• Zorro Strikes Again – West Magazine, 1944
• Zorro Saves a Herd – West Magazine, 1945
• Zorro Runs the Gauntlet – West Magazine, 1945
• Zorro Fights a Duel – West Magazine, 1945
• Zorro Opens a Cage – West Magazine, 1945
• Zorro Prevents a War – West Magazine, 1945
• Zorro Fights a Friend – West Magazine, 1945
• Zorro’s Hour of Peril – West Magazine, 1945
• Zorro Lays a Ghost – West Magazine, 1945
• Zorro Frees Some Slaves – West Magazine, 1946
• Zorro’s Double Danger – West Magazine, 1946
• Zorro’s Masquerade – West Magazine, 1946
• Zorro Stops a Panic – West Magazine, 1946
• Zorro’s Twin Perils – West Magazine, 1946
• Zorro Plucks a Pigeon – West Magazine, 1946
• Zorro Rides at Dawn – West Magazine, 1946
• Zorro Takes the Bait – West Magazine, 1946
• Zorro Raids a Caravan – West Magazine, 1946
• Zorro’s Moment of Fear – West Magazine, 1947
• Zorro Saves His Honor – West Magazine, 1947
• Zorro and the Pirate – West Magazine, 1947
• Zorro Beats the Drum – West Magazine, 1947
• Zorro’s Strange Duel – West Magazine, 1947
• A Task for Zorro – West Magazine, 1947
• Zorro’s Masked Menace – West Magazine, 1947
• Zorro Aids an Invalid – West Magazine, 1947
• Zorro Saves an American – West Magazine, 1947
• Zorro Meets a Rogue – West Magazine, 1947
• Zorro Races with Death – West Magazine, 1947
• Zorro Fights for Peace – West Magazine, 1947
• Zorro Starts the New Year – West Magazine, 1948
• Zorro Serenades a Siren – West Magazine, 1948
• Zorro Meets a Wizard – West Magazine, 1948
• Zorro Fights with Fire – West Magazine, 1948
• Gold for a Tyrant – West Magazine, 1948
• The Hide Hunter – West Magazine, 1948
• Zorro Shears Some Wolves – West Magazine, 1948
• The Face Behind the Mask – West Magazine, 1948
• Hangnoose Reward – West Magazine, 1949
• Zorro’s Hostile Friends – West Magazine, 1949
• Zorro’s Hot Tortillas – West Magazine, 1949
• An Ambush for Zorro – West Magazine, 1949
• Zorro Gives Evidence – West Magazine, 1949
• Rancho Marauders – West Magazine, 1950
• Zorro’s Stolen Stee – West Magazine, 1950
• Zorro Curbs a Riot – West Magazine, 1950
• The Three Stage Peons – West Magazine, 1950
• Zorro Nabs a Cutthroat – West Magazine, 1951
• Zorro Gathers Taxes – West Magazine, 1951
• Zorro’s Fight for Life – West Magazine, 1951
• Zorro Rides the Trail! – Max Brand’s Western Magazine, 1954
• The Mask of Zorro – Short Stories for Men, 1959

Książki innych autorów

• Zorro and the Jaguar Warriors – Jerome Preisler, 1998, Tom Doherty Associates, Inc. Books ISBN 978-0-8125-6767-0
• Zorro and The Dragon Riders – David Bergantino, 1999, Tom Doherty Associates, Inc. Books ISBN 978-0-8125-6768-7
• Lo Spirito e la Spada – Louis A. Tartaglia, 1999
• Zorro and the Witch’s Curse – John Whitman, 2000, Tom Doherty Associates, Inc. Books ISBN 978-0-8125-6769-4
• La vera storia di Zorro – Isabella Parrini, 2000, Alberti & C. ISBN 978-8887936056
• Zorro: l’ultima avventura ovvero la storia di Zorro, Volume 2 – Isabella Parrini, 2001, Alberti & C.
• The Lone Ranger/Zorro: The Death Of Zorro – Ande Parks, 2012, Simon Bowlands, Crossover między The Lone Ranger i Zorro
• Zorro. Narodziny legendy (El Zorro: Comienza la leyenda) – Isabel Allende, 2005, HarperCollins, ISBN 0-06-077897-0
• Young Zorro: The Iron Brand – Jan Adkins, 2005, HarperCollins, ISBN 978-0060839468
• Zorro l’angelo nero della California – Irene Sartini, 2007, Alberti & C, ISBN 9788889664407
• Zorro l’angelo nero della California – L’avventura continua – Irene Sartini, 2008, Alberti & C, ISBN 9788889664575
• Zorro and the Little Devil – Peter David, 2018, Bold Venture Press, ISBN 978-1-7193-7410-1
• Zorro and the Irish Colonel – Eugene H. Craig, Bold Venture Press,
• Pacyficzna Odyseja Zorro – Susan Kite, Bold Venture Press, 3-tomowa seria

Książki na podstawie serialu Disneya

• Walt Disney’s Zorro – Steve Frazee, 1958, Whitman Publishing Company, na podstawie różnych odcinków
• Zorro Outwits Death – w Walt Disney’s Magazine Vol. III No. 3 kwietnia 1958, na podstawie odcinka “Zorro’s Secret Passage”
• Zorro’s Merry Chase – w Walt Disney’s Magazine, Vol. III No. 5 sierpnia 1958
• The Fire of the Night – w Walt Disney’s Magazine, Vol. III No. 6, października 1958 i Vol. IV No. 1, 1958
• Zorro and the Missing Father – w Walt Disney’s Magazine, Vol. IV No. 3kwietnia 1959 i No. 4 czerwiec 1959, na podstawie odcinków “The Missing Father”, “Please Believe Me”, “The Brooch”
• Zorro arrive! – Jacques Van Hauten, 1971, Hachette, na podstawie różnych odcinków
• Le Retour de Zorro – Jean-Claude Deret, 1972, Hachette, na podstawie różnych odcinków
• Zorro et le sergent Garcia – Thérèse Bertels, 1973, Hachette, na podstawie różnych odcinków
• Zorro et le trésor du Pérou – Thérèse Bertels, 1973, Hachette
• Zorro contre le gouverneur – Jean-Claude Deret, 1974, Hachette, na podstawie różnych odcinków
• L’Épée de Zorro – Jean-Claude Deret, 1975, Hachette

Książki na podstawie serialu New World Zorro

• Zorro et l’épee du cid – 1991, Hachette, ISBN 9782010182556
• Zorro et la forteresse du diable – Valentin Dechemin, 1991, Hachette, ISBN 9782010182549
• The Promise of Zorro – Heather Victoria Anderson, Bold Venture Press, ISBN 9798545559619

Książki na podstawie filmów o Zorro z Banderasem

• The Mask of Zorro: A Novelization – James Luceno, 1998, Pocket Books ISBN 978-0671519896
• The Treasure of Don Diego – William McCay, 1998, Minstrel Books ISBN 978-0-671-51968-1
• Skull and Crossbones – Frank Lauria, 1999, Minstrel Books ISBN 978-0-671-51970-4
• The Secret Swordsman – William McCay, 1999, Minstrel Books ISBN 978-0-671-51969-8
• The Lost Temple – Frank Lauria, 1999, Minstrel Books
• The Legend of Zorro: A Novelization – Scott Ciencin, 2005, HarperCollins ISBN 978-0060833046

Antologie opowiadań

• Il Ritorno di Zorro – B.F. Deakin, 1968 Arnoldo Mondadori Editore, antologia 9 krótkich opowiadań
• Tales of Zorro – 22 autorów, redaktor Richard Dean Starr, 2008, Moonstone Books, ISBN 978-1-933076-31-7, antologia 17 krótkich opowiadań
• Zorro: The Daring Escapades – różni autorzy, redakcja Audrey Parente i Daryl McCullough, 2020, Bold Venture Press, ISBN 979-8637608508, antologia 16 krótkich opowiadań
• Zorro’s Exploits – różni autorzy, redaktor Audrey Parente, 2022, Bold Venture Press, antologia 17 krótkich opowiadań

Komiksy

Pierwsze pojawienie się Zorro w komiksach miało miejsce w 1948 roku, w Hit Comics #55 wydawanego przez Quality Comics.

Kolejnym wydawnictwem, które dołożyło swoją cegiełkę do historii Zorro, było amerykańskie Dell Comics, które miało również licencję na wykorzystanie serialu Disneya. I tak powstały:

• Four Color Comics nr 228 (1949), 425 (1952), 497 (1953), 538 (1954), 574 (1954), 617 (1955) i 732 (1957) – grafika Everett Raymond Kinstler (#497, 538,, 574), Bob Fujitani, Bob Correa i Alberto Giolitti.
• Four Color Comics (Disney) – 7 numerów, między lutym 1958 a wrześniem 1959, grafika Alex Toth
• Zorro (Disney, ale kontynuacja Four Color Comics) – numery 8-15, między grudniem 1959 a wrześniem 1961
• Walt Disney’s Comics and Stories nr 275-278 – w 4 opowiadaniach wydanych między sierpniem i listopadem 1963

Na licencji Disneya powstało również kilka innych opowiadań we Francji (1974-1986), Holandii (1964-1967), Włoszech (1969-1971), Niemczech (1980-1982), Chile (1965-1974) i Brazylii (1973-1983). Wydawnitwo Gold Key Comics przedrukowało jeszcze 9 numerów Della między styczniem 1966 i marcem 1968 roku, co odłożyło na półkę komiksy o Zorro na ponad 20 lat.

W 1990 roku Marvel Comics wydał 12 numerów związanych z “New World Zorro”, część z okładek rysował Alex Toth.

Od 1993 roku Topps Comics opublikowało serię “Dracula kontra Zorro” (2 części), 11 numerów o Zorro, spin off “Lady Rawhide” (2 części, pisarz Don McGregor, grafik Mike Mayhew). McGregor napisał także scenariusz do komiksów opartych na filmie “Maska Zorro” (Image Comics), pod koniec lat 90-tych codzienną gazetę z dodatkiem niedzielnym oraz “Matanzas” (również z rysunkami Mike Mayhewa) dla Dynamite Entertainment.

Istnieje też wersja mangowa wydawnictwa Papercutz.

Kolejnym ważnym wydawnictwem jest Dynamite Entertainment. W latach 2008-2010 opublikowało 20-częściową serię Zorro, autorstwa Matta Wagnera i z rysunkami różnych grafików. Oprócz tego w 2013 roku Chris Roberson z rysownikami Alexem Rossem i Dennisem Calero stworzyli 8-odcinkową serię “Maski”. Jednak to, z czego wydawnictwo Dynamite Entertainment jest najbardziej znane w fandomie Zorro, to seria “Django Zorro”, składająca się z 7 części i opublikowana między listopadem 2014 i majem 2015. W komiksach Django Freeman z filmu Quentina Tarantino współpracuje z nieco już starszym Zorro. Serię napisali sam reżyser wraz z Mattem Wagnerem, a rysunkami zajął się Esteve Polls.

W 2018 wydawnictwo American Mythology opublikowało serię “Zorro Legendary Adventures” (Jean-Marie Nadaud i grafik Robert Rigot) i “Zorro: Swords of Hell” (David Avallone i grafik Roy Allan Martinez) oraz kilka crossoverów.

Niektóre serie komiksów doczekały się wydań książkowych, m.in.:

• Zorro in Old California – Eclipse Books ISBN 978-0-913035-12-2
• Zorro The Complete Classic Adventures – Alex Toth. Volume One, Image Comics 1998. ISBN 9781582400143
• Zorro The Complete Classic Adventures – Alex Toth. Volume Two, Image Comics 1998. ISBN 978-1582400273
• Zorro The Dailies – The First Year – Don McGregor, Thomas Yeates. Image Comics 2001. ISBN 1-58240-239-6
• Alex Toth’s Zorro: The Complete Dell Comics Adventures – Hermes Press 2013. ISBN 978-1613450314
• Zorro: The Complete Dell Pre-Code Comics – Hermes Press 2014. ISBN 9781613450666

Fanfiction Zorro

Najstarsze fanfiction Zorro, które udało się znaleźć, są datowane na 1991 rok.

MacWombat fanzines

• Duel of Hearts – Linda Mooney, grudzień 1991
• Sword Unsheathed – Linda Mooney, październik 1992
• The Promise Unmasked – Linda Vogt, sierpień 1993 – wydanie / Linda Bindner 1992 – stworzenie
• The Mask, the Whip, and the Sword – Linda Mooney, grudzień 1994

Inne najstarsze fanfiction należą do Linda Bindner i Pamela Elbert Poland.

Obecnie na największym serwerze z opowieściami fanów znajduje się ponad 1250 tytułów i wciąż dochodzą nowe.

Gry komputerowe o Zorro i RPG

Gry wideo

• Zorro (1985), Apple II, rodzina Atari 8-bitowa, Commodore 64, Amstrad CPC
• Zorro (1986), ZX Spectrum
• Zorro (1995), PC
• Maska Zorro (1999), Game Boy Color
• Cień Zorro (2001), PC, PlayStation 2
• Przeznaczenie Zorro (2008), Wii
• Zorro: Quest for Justice (2009), Nintendo DS
• Persona 5 (2017), PlayStation 3, PlayStation 4 (Zorro to Persona Morgany)
• Zorro: Kroniki (2022), PC, Switch, PlayStation 4, XONE, PlayStation 5, XSX

Gry fabularne

• The Legacy of Zorro Introductory Adventure Game (ISBN 1-890305-26-X) autorstwa Marka Arsenaulta, wydawca Gold Rush Games (lipiec 2001)
• Zorro: The Roleplaying Game for the D6 System, wydawca Gallant Knight Games wykorzystał platformę crowdfundingową Kickstarter do sfinansowania gry (styczeń 2019)
• Zorro RPG dla dzieci (2022)

Musicale i przedstawienia sceniczne

Do tej pory powstało około 65 adaptacji Zorro poza srebrnym ekranem – od musicali, komedii, baletu przez przedstawienia dla dzieci, na pokazach kaskaderskich kończąc.

• 1977 – objazdowy Circo Real Madrit podróżujący po całej Ameryce Południowej, Guy Williams i Fernando Lupiz
• 1995 – East Stratford Theater w Londynie, Ken Hill
• 1996 “Zorro El Musical” – Meksyk, Alvaro Cervino
• 1996 – Birmingham Children’s Theater, Michael Nelson
• 1998 – Theater Under the Stars w Houston, w Teksasie, Frank Young  (Richard White jako Zorro)
• 1998 “Z – The Masked Musical” – na płycie CD, Robert W. Cabell (Ruben Gomez jako Zorro). W 2000 grano go w South Eugene High School w Eugene, w Oregonie. W 2013 Marcel Krohn zrobił remake w Clingenburg Festspiele in Klingenberg am Main, w niemieckiej Bawarii (Karl Grunewald i Philip Georgopoulos jako Zorro).
• 1999 “Zorro Live!” – Riverside Light Opera Theater, Anthony Rhine i Joseph Henson
• 2000-2014 – różne miejsca, prawie rokrocznie, Fernando Lúpiz
• 2001 “Zerro Rides Again” / “No Arrest for the Wicked” – Gaslight Theatre of Tucson, w Arizonie,
• 2002 “The Legend of Zorro” – szkoły średnie w USA, Michael Harris
• 2002 “El Zorro El Spectaculo” – Teatro Calderon w Madrycie, Hiszpania, Luis Alvarez
• 2003 balet – Yerba Buena Center for the Arts w San Francisco, Michael Smuin
• 2005 “Zorro in Hell” – Berkeley Repertory Theater, później w 2006 roku w La Jolla Playhouse and the Montelban Theater w Los Angeles, Culture Clash
• 2007 – TheatreWorks na Uniwersytecie Colorado, Bernardo Solano i Robert Castro (Justin Huen jako Zorro)
• 2008 – Stadsteatern Theatre w Uppsala, w Szwecji, Erik Norberg i Alexander Oberg (Danilo Bejarano jako Zorro)
• 2008 – West End w Londynie, Christopher Renshaw, Helen Edmundson i Stephen Clark, z muzyką Gipsy Kings i Johna Camerona. Po początkowym sukcesie wystawiana na całym świecie.
• 2009 “The Mask of Zorro” – objazdowa szkocka grupa dla dzieci Visible Fictions, Davey Anderson i Douglas Irvine
• 2009 – Lifehouse Theater, w Redlands, Wayne Scott
• 2012 – Constellation Theatre w Waszyngtonie, Janet Allard i Eleanor Holdridge (Danny Gavigan jako Zorro)
• 2012 W Zorro il Musical – liberamente ispirato alla storia di William Lamport” – Włochy
• 2013 “Zorro: The Ballet” – grupa baletowa z Oregonu Ballet Fantastique
• 2013 – Porto w Portugalii, Elenco Produções

Audycje radiowe o Zorro

• Walt Disney Zorro (1957) – 4-odcinkowa audycja wyprodukowana przez Disneyland Records, na podstawie historii z serialu. Adaptacja Bob Thomas i George Sherman, muzyka William Lava, efekty dźwiękowe Jimmy MacDonald i Eddie Forrest. Wystąpili Guy Williams jako Zorro i Don Diego, Phil Ross jako Monastario, Henry Calvin jako sierżant Garcia, Jan Arvan jako Torres, Jimmie Dodd z The Mickey Mouse Club jako Padre Felipe, Dallas McKennon jako inne postacie.
• The Adventures of Zorro (1957) – na podstawie oryginalnej historii Johnstona McCulleya “The Curse of Capistrano”. Niestety z serii krótkich odcinków przetrwało do dzisiaj tylko kilka. Adaptacja Maria Little, reżyseria Robert M. Light, produkcja Mitchell Gertz.
• The Mark of Zorro (1997) – 5-odcinkowa audycja radiowa wyprodukowana przez BBC. Wystąpili Mark Arden jako Zorro, Louise Lombard jako Lolita i Glyn Houston jako brat Felipe.
• Zorro and the Pirate Raiders (2009) – na podstawie powieści Johnstona McCulleya “Further Adventures of Zorro”. Produkcja Colonial Radio Theatre on the Air, wyemitowane w Brilliance Audio. Wystąpili Kevin Cirone, Shonna McEachern, Hugh Metzler, J.T. Turner, Sam Donato, Joseph Zamperelli Jr. i Dan Powell.
• Zorro Rides Again (2011) – na podstawie powieści Johnstona McCulleya “Zorro Rides Again”. Adaptacja D.J. Arneson, produkcja Colonial Theatre on the Air. Wystąpili Kevin Cirone, Jeremy Benson, Shonna McEachern, Shana Dirk, Sam Donato i Hugh Metzler.
• The Mark of Zorro (2011) – na podstawie powieści Johnstona McCulleya “The Curse of Capistrano”. Produkcja Hollywood Theater of the Ear for Blackstone Audio. Wystąpili Val Kilmer jako Diego de la Vega/Zorro, Kristoffer Tabori jako Don Alejando de la Vega, Ruth Livier jako Lolita Pulido, Ned Schmidtke jako Don Carlos Pulido, Elizabeth Peña jako Doña Catalina Pulido. W pozostałych rolach grali Mishach Taylor jako sierżant Pedro Gonzalez, Scott Brick jako gubernator, Keith Szarabajka jako kapitan Ramone, Philip Proctor jako Don Audre, John Sloan jako sędzia, Armin Shimerman jako właściciel ziemski, Stefan Rudnicki jako brat Felipe i Gordo Panza w pozostałych rolach.

Piosenki o Zorro, muzyka filmowa i Zorro themes

Istnieje przynajmniej kilkanaście piosenek o Zorro różnych twórców oraz kilka bardziej znanych motywów muzycznych z czołówek seriali i filmów. Najbardziej rozpoznawalnym jest motyw z serialu Disneya “Out of the night“ napisany przez Jimmie Dodda. Pierwotnie śpiewał ją Henry Calvin, co odpowiada tekstowi drugiej zwrotki. Ostatecznie zdecydowano się na wykonanie kwartetu Bill Lee, Max Smith, Thurl Ravenscroft i Bob Stevens. Inną wersją tej piosenki było wykonanie The Chordettes, które trafiło na 17 miejsce Billboard Charts w 1958 roku.

Drugim znanym motywem jest “When daggers are pointed at innocent hearts” z czołówki serialu “New World Zorro”. Autorem tekstu jest Dennis Spiegel, a muzyki Jay Asher, który komponował muzykę do całego serialu. Piosenkę zaśpiewała Cathi Demman.

Warto też przyjrzeć się bliżej czołówce z “Królowej miecza”, czyli piosence “Behind the mask” w wykonaniu Jose Feliciano, oraz “Amor Gitano” z telenoweli, którą śpiewali Beyoncé Knowles oraz Alejandro Fernández.

Najczęściej słuchanym kompozytorem jest James Horner, który stworzył soundtrack do filmów z Banderasem “Maska Zorro” i “Legenda Zorro”.

W 1963 roku postać Zorro wykorzystała w piosence Violetta Villas “Noc maską kryje mu twarz” z albumu “Zorro”. Autorami tekstu są A. Januszko i T. Urgacz.

W 1982 roku Alice Cooper wydał album Zipper Catches Skin, zawierający utwór opowiadający o śmierci renegata “Zorro’s Ascent”.

W 1999 Suburban Legends wydali piosenkę „El Corona”, która opowiada o “człowieku w czerni”, który w Los Angeles broni ludzi przed skorumpowaną władzą, za pomocą ostrej szpady.

Także dzieci mają swoje aranżacje. W 1964 roku Henri Salvador stworzył „Zorro est arrivé”, gdzie bohater zawsze zdąży na czas, aby uratować ofiarę. W Polsce popularny jest pląs harcerski “Zorro, emocji będzie sporo“.

Gadżety Zorro

Amerykański szał popularności serialu Disneya napędził rynek zabawek i gadżetów. W 1958 roku The Topps Company wyprodukowało kolekcjonerską (i dość rzadką) talię 88 kart. Potem nadeszła kolej na stroje, szpady, kapelusze, pistolety, bidony, szkolne śniadaniówki i plastikowe figurki.

W XXI wieku najwięcej gadżetów wypuściła włoska firma Giochi Preziosi, producent zabawek, ale także serialu Lion King (2011-2019) i Gormiti (2008-2022).  Do tego doszły także przedmioty Pange Corporation, Gulliver Toys i Triad Toys.

Prawa autorskie Zorro i prawa handlowe

Kwestia praw do postaci Zorro jest niejasna i dyskusyjna. Według prawa autorskiego w Stanach Zjednoczonych wszystkie utwory powstałe przed 1927 rokiem (dla roku 2022) przestają być chronione prawem autorskim i trafiają do domeny publicznej (więcej szczegółów).  Z każdym rokiem ta granica jest przesuwana o kolejny rok. W rezultacie w domenie publicznej znajduje się sama postać Zorro oraz pierwsze utwory:

• powieść z 1919 “Klątwa Capistrano”
• film z 1920 “Znak Zorro”
• powieści z 1922 “Dalsze przygody Zorro”
• film z 1925 “Don Q, syn Zorro”
• film z 1926 “In the Way of Zorro”

Z drugiej strony postać Zorro i większość utworów jest chroniona znakiem towarowym przez Zorro Productions, Inc. (ZPI). Na ich oficjalnej stronie można przeczytać, że „kontrolujemy światowe znaki towarowe i prawa autorskie do nazwy, podobizny wizualnej i postaci Zorro. Nieuprawnione, nielicencjonowane użycie imienia, postaci i/lub podobizny Zorro jest naruszeniem i naruszeniem prawa stanowego i federalnego”. W sprawie tego dualizmu odbyło się już kilka sporów sądowych.

Reklamy — Del Taco i M&M

W 1999 sieć fast-foodów Del Taco wykorzystała postać wzorowaną na Zorro w kampanii reklamowej. Zostali pozwani przez TriStar Pictures, oddział Sony Pictures, który wcześniej zapłacił opłaty licencyjne dla ZPI w związku z filmem “Maska Zorro”. Del Taco argumentowali, że Zorro należy do domeny publicznej. W sierpniu 1999 roku sąd orzekł, że znak towarowy ZPI nie zostanie unieważniony.

W 2010 roku Zorro Productions, Inc. pozwało Mars, Incorporated (producentów słodyczy M&M) i agencję reklamową BBDO Worldwide. Kością niezgody była reklama przedstawiającą kostium w stylu Zorro. Po kilku rozprawach, 13 sierpnia 2010 roku, nastąpiło rozstrzygnięcie, gdzie każda ze stron miała ponieść własne koszty postępowania.

Królowa Miecza

W 24 stycznia 2001 roku Sony Pictures, TriStar Pictures i Zorro Productions, Inc. pozwało Fireworks Entertainment, Paramount Pictures i Mercury Entertainment. Przedmiotem sporu był Zorro serial “Królowa Miecza”, gdzie główna bohaterka wiedzie podwójne życie — głupiej i naiwnej seniority oraz zamaskowanej obrończyni lokalnej ludności. Jako żeński odpowiednik Zorro ubiera się na czarno, umie walczyć rapierem i biczem, świetnie jeździ konno. Całość akcji dzieje się w hiszpańskiej Kalifornii na początku XIX wieku.

Według ZPI, w 1949 roku Johnston McCulley przekazał swoje prawa Mitchellowi Gertzowi. Po jego śmierci, majątek (w tym prawa do Zorro) odziedziczyły jego dzieci, które stworzyły ZPI. Z drugiej strony Fireworks Entertainment dostarczyło dokumenty z 1929 roku, potwierdzające, że prawa zostały wcześniej przeniesione na Douglasa Fairbanksa seniora. Drugim argumentem było zakwestionowanie praw autorskich w ogóle ze względu na domenę publiczną.

Sędzia Collins orzekł, że argument o udzielaniu licencji przez ZPI jest zwodniczy, ponieważ zakłada, że mają oni prawo udzielać licencji w ogóle. Tymczasem “Klątwa Kapistrano” i “Znak Zorro” są w domenie publicznej, a prawa autorskie wygasły w 1995 roku. Orzeczenie zostało uchylone w wyniku apelacji.

Musical i zasada Winnetou

Robert Cabell jest autorem “Z – musical Zorro” z 1998 roku. W marcu 2013 roku złożył w stanie Waszyngton pozew przeciwko Zorro Productions, Inc, twierdząc, że ich żądania licencyjne są bezprawne, ponieważ Zorro należy do domeny publicznej. Sędzia przekazał sprawę do Kalifornii. W maju 2017 roku sędzia okręgowy Edward Davila odrzucił wniosek Cabella o anulowanie rejestracji znaku towarowego przez ZPI. Cabell nie złożył apelacji. Rok później ten sam sędzia rozpatrzył pozytywnie jego skargę o naruszenie praw autorskich do musicalu przez ZPI.

Niezależnie od wyniku sprawy sądowej w Stanach, Cabell wystąpił także do Unii Europejskiej. Urząd Unii Europejskiej ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego orzekł, że zgodnie z “zasadą Winnetou” nazwy znanych postaci fikcyjnych nie mogą być chronione znakiem towarowym w klasach 16 (materiały drukowane) i 41 (aktywności rozrywkowe, kulturalne i sportowe). ZPI odwołało się od wyroku. 19 grudnia 2017 roku Izba Odwoławcza EUIPO unieważniła wcześniejszą decyzję, twierdząc, że jeśli dany znak towarowy jest sporny, trzeba go uznać za ważny.

Zorro inspiracją dla innych bohaterów

Jerry Siegel zainspirował się postaciami Zorro i Scarlet Pimpernel (Szkarłatny Kurzyślad) przy tworzeniu Supermana w 1933 roku. Clark Kent, tak samo jak Diego de la Vega, na co dzień jest łagodnym, stroniącym od przygód reporterem. Wszystko po to, żeby w kilka chwil móc przeistoczyć się w nieustraszonego bohatera w pelerynie. We wczesnych wersjach Superman wychowywał się na filmach Douglasa Fairbanksa – Znaku Zorro i Robin Hoodzie, co ukształtowało jego stosunek do zła i krzywdy ludzkiej.

Także Bob Kane czerpał garściami z Zorro przy tworzeniu postaci Batmana w 1939 roku. Bruce Wayne ma jeszcze więcej wspólnego z kalifornijskim renegatem niż Clark Kent. Oprócz bycia lekkoduchem posiada ogromny majątek, wiernego służącego oraz ukrytą pod domem tajną kryjówkę. W komiksach Franka Millera The Dark Knight Returns (1986) i The Dark Knight Strikes Again (2001-2002), Batman wypisuje nawet znak Z na pokonanych złoczyńcach. Oprócz tego zazwyczaj scena śmierci rodziców Bruce’a rozgrywa się w podobnych okolicznościach. Rodzina wychodzi z kina po seansie filmu o Zorro (w różnych wersjach były to Znak Zorro z Douglasem Fairbanksem z 1920 roku czy Znak Zorro z Tyronem Powerem z 1940 roku) i dorośli zostają zamordowani na oczach chłopca.

Dziedzictwo Zorro

Robert Livingston zagrał w 1936 roku w filmie “The Vigilantes Are Coming” zamaskowanego obrońcę w czarnym kostiumie. Aktor grał prawdziwego Zorro w tym samym roku w “The Bold Caballero”, dlatego w niektórych krajach ten pierwszy film otrzymał “lisie” tytuły:

• Zorro l’indomptable (Francja)
• Zorro – Der blutrote Adler (Niemcy)
• Zorro – den blodrøde ørn (Dania)
• Zorro – veripunainen kotka (Finlandia)

W latach 1937-1949 wytwórnia filmowa Republic Pictures wyprodukowała pięć seriali o Zorro: Zorro Rides Again (1937), Zorro’s Fighting Legion (1939), Zorro’s Black Whip (1944), Son of Zorro (1947) i Ghost of Zorro (1949). Warto też wspomnieć o dwóch innych serialach tej wytwórni, gdzie pojawiał się zamaskowany stróż prawa: The Lone Ranger (1938) i The Lone Ranger Rides Again (1939). Niestety Republic Pictures stracili licencję na wykorzystanie postaci Zorro. W 1954 roku ukazał się jednak ich kolejny film “Man with the Steel Whip”, który wykorzystywał wiele fragmentów z poprzednich seriali m.in. “Zorro’s Black Whip”. Zmieniono imię głównego bohatera na El Latingo — przyjaciel Indian.

W 1956 roku powstała komedia muzyczna “The Court Jester”, gdzie główny bohater, Czarny Lis, jest miksem Robin Hooda i Zorro.

Zorro inspirował także wytwórnię Hanna-Barbera Productions. W odcinku “Mark of the Mouse” (1959) serialu “Pixie and Dixie i Mr. Jinks” (1958-1961) pojawia się postać z czarną peleryną, maską i szpadą. Podobieństwo można dostrzec też w El Kabong z serialu “The Quick Draw McGraw Show” (1959-1962).

W uniwersum DC Comics istnieje El Diablo, wzorowany na Zorro. Można go spotkać w animowanym serialu “Liga Sprawiedliwości” (2001–2004) i w “Justice League Unlimited” (2004-2006), w odcinku „The Once and Future Thing” (2005).

Ciekawostki

Uniwersytet Techniczny Teksasu ma podobną do Zorro maskotkę nazywaną początkowo “Ghost Rider”. Zadebiutowała w 1936 roku, a oficjalny status uzyskała w 1954 roku.

Postać Zorro pojawiła się na The M7 Con Western Convention w Los Angeles w 2015 roku. Po prezentacji o historii postaci i popularniejszych aktorach, którzy grali Zorro, nastąpił pokaz szermierczy. Ramon Martinez i aktor Alex Kruz pokazali na żywo hiszpański styl szermierki znany jako La Verdadera Destreza. Oczywiście byli przebrani za złego komendanta i zamaskowanego mściciela.

FAQ Zorro

Gdzie kręcono film Zorro?

Na terenie ranczo filmowego Iverson w Chatsworth w Kalifornii znajduje się “Jaskinia Zorro”. Jest to po prostu jaskinia, która posłużyła do kręcenia kryjówki Zorro w kilku adaptacjach, m.in. w serialu Disneya (1957-59). Samo ranczo uznawane jest za najczęściej filmowaną lokalizację plenerową w historii Hollywood, a pierwsze zdjęcia powstały tam już w 1912 roku.

Film “Maska Zorro” był kręcony od 27 stycznia do 5 czerwca 1997 roku, w Meksyku, Atotonilico de Tula, Guaymas, Pachuce, Toluce, Lopez Mateos, Huasca de Ocampo, Tetlapayac, stanie Durango (Meksyk) oraz w Orlando (Floryda, USA).

Film “Legenda Zorro” był kręcony od 24 lipca 2004 roku, w Wellington (Nowa Zelandia) i San Luis Potosí (Meksyk).

Ile odcinków ma Zorro?

“La espada y la rosa” ma 122 odcinki.
“New World Zorro” ma 88 odcinków.
“Walt Disney Zorro” ma 82 odcinki.

Jak miał na imię Zorro?

Diego de la Vega/Diego Vega

Kto grał pierwszego Zorro?

Pierwszego Zorro zagrał Douglas Fairbanks.